Sakamakon zaben shugaban kasa na 2024 a Amurka na iya yin tasiri sosai a siyasar duniya har ma da barazana ga tsaron wasu kawayenta a nahiyoyi.

Yayin da zaben Amurkan a wani fannin ka iya samar da zaman lafiyar nahiyoyin duniya baki daya, kuma galibin shugabannin kasashen duniya ke daukar dawainiyarsu, masana harkokin siyasa da tsaro na hasashen cewa Afirka za ta iya zama ‘yar kallo kafin zabe da kuma bayan zaben.

Wadanda suka zanta da LEADERSHIP Sunday sun ce shugabannin nahiyar a matakin kasa da kuma na Kungiyar Tarayyar Afirka (AU) bai kamata su kasance cikin shiri ga Amurka ba wadda za ta iya rage kaimi a Afirka.

Cibiyar da ke kula da harkokin mulki da tsaro a yankin ta yi imanin cewa manufar Donald Trump na Amurka ta farko za ta iya yin tasiri sosai kan ayyukan Kungiyar Tarayyar Afirka, Kungiyar ECOWAS da kuma yadda suke da alaka da Majalisar Dinkin Duniya saboda tsohon shugaban bai yi tasiri a nahiyar ba.

Sai dai kuma akwai fargabar cewa kasashen Afirka na iya yin katsalandan a kan tasirin sakamakon zaben, wanda kuma zai iya haifar da raguwar tallafin da Amurka ke bayarwa ga nahiyar, da ficewa daga hadin gwiwar tsaro da kuma tsaurara dokokin biza ga mutanen da ke neman karatu, aiki ko kaura zuwa Amurka.

A shekarar 2020, Trump ya sanya takunkumin hana shigar ‘yan kasar Nijeriya da wasu kasashen Afirka uku. Kuma a yau, fiye da kowane lokaci, matasan Nijeriya suna neman damar yin karatu da aiki a sassa daban-daban na duniya.

A matsayinsa na shugaban kasa, da yawa daga cikin manufofin gwamnatin Trump ba su yi wa Afirka dadi ba kan wadannan batutuwa, duk da cewa a zahiri bai taba yin barazanar kawar da kai gaba daya kan batutuwan tsaro ba.

Zaben na Amurka kuma yana zuwa ne bayan kusan shekaru goma na rashin sha’awar Afirka inda Donald Trump da shugaban kasar na yanzu, Joe Biden suka yi tazarce.

Ban da Ronald Reagan, duk shugabannin da suka gabata irin su Jimmy Carter sun ziyarci Afirka sau da yawa.

Rashin nuna halin ko in kula da Biden da Trump suka yi ta wasu hanyoyi na bayyana a al’amuran siyasa da ke faruwa a Senegal, kasar da shugabannin Amurka ke yawan ziyarta a Afirka.

Jami’an gwamnatin Nijeriya da suka zanta da LEADERSHIP Sunday sun hakikance cewa Amurka za ta ci gaba da hulda da ECOWAS kan harkokin tsaro a yankin ba tare da la’akari da sakamakon zabe ba. Wasu kwararan manufofin ketare sam basu karfafa gwiwa ba.

A manyan biranen Turai, tuni gwamnatocin kasar suka fara shirye-shiryen yiwuwar dawowar Donald Trump a matsayin shugaban kasa, kuma suna ta muhawara kan abin da zai haifar ga tsaron nahiyar da kuma makomar kungiyar tsaro ta NATO.

A yayin wani gangami da aka gudanar ranar 10 ga Fabrairu, 2024, Trump ya caccaki NATO ta hanyar ba da shawarar cewa Amurka ba za ta kare wata kasa mamba da wata kasa mai cin zarafi ta kai wa hari ba, dangane da Rasha, idan mamban ba ya biyan hakkinsa na kudi.

Tuni dai wasu mambobin kungiyar tsaro ta NATO suka fara tsara shirye-shiryen tafiya ita kadai ba tare da Amurka ba wajen kare kansu daga yiwuwar kai wa Rasha hari. Jamus, musamman, an ba da rahoton cewa, tana shirin yin doguwar fafatawa da Rasha ta Bladimir Putin.

A baya dai Trump ya bayyana aniyar yin rangwame ga Putin sannan kuma ya nuna aniyarsa ta mara wa Rasha baya kan yakin da take yi a Ukraine.

Donald Trump dai ya tabbatar da zaben fitar da gwani na jam’iyyar Republican, yayin da shugaba Joe Biden ba ya fuskantar wani babban kalubale ga tikitin takarar shugaban kasa na jam’iyyarsa ta Democrat, wanda hakan ya sa zaben na Nuwamba ya zama mai yiyuwa ya sake takara a shekarar 2020.

Donald Trump dai ya tabbatar da zaben fitar da gwani na jam’iyyar Republican, lokacin da shugaba Joe Biden ba ya fuskantar wani babban kalubale ga tikitin shugabanin kasa na jam’iyyarsa ta Democrat, hakan ya sa zaben na wanda ya zama mai yiyuwa a sake takara a 2020.

Dangane da bayanan da ke shafin intanet, ma’aikatar harkokin wajen Amurka, tana bai wa Nijeriya kasafi mafi girma na ilimi da horar da sojoji na kasa da kasa (IMET) a yankin Kudu da Hamadar Sahara, tare da kusan Dala miliyan biyar daga shekarar 2019 zuwa 2023.

Nijeriya, in ji ta, mamba ce mai himma a kungiyar hadin gwiwa ta yaki da ta’addanci ta ‘Trans-Sahara’ (TSCTP), kuma ta amfana sama da Dala miliyan 8 na horo, kayan aiki, da tallafin shawarwari ga kokarin yaki da ta’addanci a tsakani.

Duk da sakamakon zaben watan Nuwamba, Charles Onunaiju, Daraktan Cibiyar Nazarin Kasar Sin a Nijeriya, ya yi imanin cewa, tsaro a yankin Kudu da Hamadar Sahara ya kamata ya dogara ne kawai ga Amurka, makamai ko taimakon da take bayarwa.

Da yake magana da LEADERSHIP Sunday, ya ce, “Ba wai ina wulakanta kawancen Amurka ba ne, amma mun ga duk abin da ya kamata mu gani game da hakan. Mun biya miliyoyin Dala don samar da jirgi samfurin A-29 Super Tucano; A karshe dai, kalubalen tsaro ya ci gaba da zama ruwan dare.

“Kamar yadda ba ni da shakku kan cewa Amurka ta ci gaba da kasancewa aminiya ta fuskar  tsaro, akwai kuma bukatar mu sake karkato da dangantakarmu ta tsaro. Akwai bukatar sake tunani kan tsarin tsaronmu; akwai bukatar a sake fayyace ainihin abin da ya zama barazana ga tsaron kasa. Wadannan muhimman ginshikai ne wadanda ba za a iya warware su ta hanyar hadin gwiwar Amurka ba ko da kuwa nawa za a kashe a game da kudin da suke bayarwa. ”

Onunaiju ya ce galibin batutuwan tsaro a Afirka ba sa bukatar mayar da martani da makamai. Abin da suke bukata, in ji shi, shi ne hada kan zamantakewa da tattalin arziki.

A kullum, ya kan ce, “Babbar rundunar soji a Nijeriya na sanar da kawar da ‘yan tada kayar baya, amma sai daga baya a samu akasi, idan har hakan ya ci gaba da kara wa ‘yan tada kayar baya karfi saboda rashin son jama’a da rashin kyakkyawar zamatakewa, yaushe lamarin zai kare? Kuna iya fara jin dadin yanayin zamantakewar wadannan kalubalen tsaro.”

A yankin na ECOWAS, da alama an yi rashin nasara a yakin da ake yi da dakarun da ba su dace da tsarin demokradiyya ba, wanda tasirin Rasha ya kara ta’azzara kuma ya sanya matsin lamba daga gwamnatin Amurka da kawayenta na Yammacin duniya suka zamto ba su da wani tasiri.

Shima da yake zantawa da LEADERSHIP Sunday, Shugaban Zartarwa na Cibiyar Kula da Harkokin Mulki da Tsaro na Yankin, Dakta Jonathan Sandy, ya ce yiyuwar ficewa daga kungiyar Afirka tare da cike gurbi da Rasha ba lallai ne ya haifar da zagon kasa ga dimokradiyya a nahiyar ba.

A cewar Dakta Sandy, yayin da ake ci gaba da yaki da Ukraine, rabuwar kawunan Afirka ma yana taka rawa.

“Masu iko – China da Amurka – suna ta kai-kawo, ita kuma Rasha, musamman, tana kokarin lalata kimar dimokiradiyya a yawancin kasashe mambobinmu.

“Kuna tambaya dalilin da ya sa sojoji su kan je Rasha, kokari ne da gangan don lalata zaman lafiya da hadin kai a duniya. Yaya za mu ga tafiyar Mali, Nijar yayin da Majalisar Dinkin Duniya ta janye? Dalilin da ya sa Donald Trump zai iya yin tasiri mai zurfi ga Afirka shi ne saboda ba ya mutunta ra’ayin Majalisar Dinkin Duniya, “in ji Sandy.

Ministan Tsaron Burkina Faso, Janar Kassoum Coulibaly, ya fada a baya-bayan nan cewa, ana ci gaba da tattaunawa don aiwatar da “kayan aiki, dabaru da matakai” da kuma tsarin gine-ginen doka na tarayyar kasashen uku.

Hanyoyin za su ba da damar kawancenmu da kungiyar su yi aiki yadda ya kamata da kuma farin ciki mai girma na al’ummar kasashen uku, in ji takwaransa na Nijar Janar Salifou Modi.

Yayin da yake tsokaci kan tasirin Rasha a Yammacin Afirka da yunkurin Mali da Nijar da Burkina Faso na ballewa daga kungiyar ECOWAS, Dakta Sandy ya ce har yanzu Kungiyar Tarayyar Afirka da sauran hukumomin yankin na iya jurewa matsin lamba.

Ya ce, “Eh tana da tasiri, ko na siyasa, tattalin arziki, zamantakewa, kuma a bayyane yake, tasirin tsaro a yankin, amma ba zai iya haifar da rarrabuwar kawuna na Tarayyar Afirka da ECOWAS ba.

“Duk da haka, a ra’ayina, yanayin wadancan jihohin shi ne idan suna son tafiya ita kadai yana da wahala ya zamto babu sauran rigingimu tsakanin kasashen.

“Yawancin kalubalen da muke fuskanta ko kuma barazana ga zaman lafiyar kasa suna zuwa ne daga waje kamar sauyin yanayi, tsatsauran ra’ayi, da yawaitar kananan makamai.

A shekarar 2021, ta ce kasar ta ba da tallafin Dala biliyan 8.5 ga kasashe 47 da shirye-shiryen shiyya 8 a yankin Kudu da Hamadar Sahara.

A cikin 2017 da 2020, fadar shugaban kasa a Amurka ta yi kokari na rage kasafin kudin USAID, hukumar da ke da alhakin kula da agajin kasashen waje. A lokuta biyun, ‘yan majalisa a Amurka sun yi tir da matakin, kodayake an karkatar da isassun kudade don magance Korona a sassan Afirka.

Majalisar Wakilai da ke karkashin ikon ‘yan Democrat a lokacin sun yi adawa da yunkurin Trump na yanke tallafin waje a 2020.

Kudirin ba da agajin kasashen waje na Trump ya nemi Dala biliyan 44.1 a cikin kasafin kudi na shekarar 2021, idan aka kwatanta da Dala biliyan 55.7 da aka kafa a shekarar 2020, wanda galibi zai shafi shirye-shirye a Afirka.

Dakta Christopher Otabor, Daraktan Likitoci na asibitin Alliance da ke Abuja, ya yi imanin cewa rage tallafin da Amurka ke yi a Afirka zai iya haifar da firgici a cikin tsarin kiwon lafiya a kasa kamar Nijeriya da kuma mayar da ci gaban da aka samu wajen shawo kan cutar zazzabin cizon sauro da tarin fuka baya.

Ko da yake babu wani tsari na zahiri da zai nuna matakin taimakon da Amurka ke bayarwa a fannin kiwon lafiya, ana kyautata zaton cewa an ceto rayukan mutane akalla miliyan 25 ta hanyar shirin Shugaban Amurka na Taimakon AIDS.

Otabor ya ce an kashe kudade da yawa kan shirin a Afirka a cikin shekaru 20 da suka gabata fiye da kasafin kudin shekara guda a Nijeriya, kuma saboda magungunan rigakafin cutar na da tsada, gwamnatin Nijeriya ba za ta iya cike gibin da aka samu ba.

Ya kuma yi nuni da ci gaba da shirye-shiryen gwaji a wasu jihohi don samar da samfuri na yadda tsarin kiwon lafiya a matakin farko ya kamata ya yi aiki a matsayin misali na taimakon Amurka na taimakawa wajen karfafa tsarin kiwon lafiya.